10 Μαρτίου 2009

Υπατία η Αλεξανδρινή

Υπατία: Το φρικτό τέλος μιας Ελληνίδας Μαθηματικού.

«Η Υπατία ήταν ένα πρόσωπο που χώριζε την κοινωνία σε δύο μέρη: αυτούς που την θεωρούσαν θαύμα του φωτός και αυτούς που την έβλεπαν σαν απόστολο του σκότους.» (Elbert Hunnard).

Γυναίκα θρύλος, η τελευταία Ελληνίδα και πανέμορφη Υπατία, ένα σοφό και γόνιμο γυναικείο μυαλό της ύστερης αρχαιότητας. Φιλόσοφος, μαθηματικός, εκπρόσωπος της αρετής, διευθύντρια της Αλεξανδρινής βιβλιοθήκης, και τέλος η γυναίκα μεγαλομάρτυρας της επιστήμης.

Οι πληροφορίες που έχουμε για την Υπατία προέρχονται από κείμενα της εποχής της, και από τους ανθρώπους που συνέγραψαν γι’αυτήν:

Ο Επίσκοπος Πενταπόλεως Συνέσιος ο Κυρηναίος, μαθητής της, μας δίνει σημαντικά στοιχεία για την ζωή της. Ο Συνέσιος, έγραψε 156 επιστολές από τις οποίες λίγες έχουν διασωθεί. Μαθήτευσε κοντά της μεταξύ των ετών 390-393.

Στοιχεία επίσης για την Υπατία έχουμε από την μεγάλη βυζαντινή εγκυκλοπαίδεια Σουΐδα, όπως επίσης και από τον Επίσκοπο απολογητή Ιωάννη Νικίου κατά τον 7ο αιώνα μ.Χ. του οποίου όμως τα κείμενα είναι εχθρικά προς αυτήν.

Στοιχεία για τη ζωή της επίσης αναφέρονται από τον Φιλοστόργιο, τον Δαμάσκιο τον Νικηφόρο Κάλλιστο, τον Ησύχιο, και τον Σωκράτη τον Σχολαστικό.

Η Υπατία γεννήθηκε γύρω στο 370 μ.Χ. και έφτασε στο απόγειο της καριέρας της επί αυτοκράτορος Αρκαδίου (395-408). Πατέρας της ήταν ο μεγάλος μαθηματικός και αστρονόμος Θέων (395-400), και από αυτόν διδάχθηκε μαθηματικά και αστρονομία. Πολύ γρήγορα ξεπέρασε στις ικανότητες τον πατέρα της στα μαθηματικά λόγω της εκπληκτικής της ευφυΐας.

Ο Δαμάσκιος, ο Ησύχιος, ο Φιλοστόργιος και ο Νικηφόρος ο Κάλλιστος, την θεωρούν ιδιαίτερα προικισμένη στα μαθηματικά και αναφέρονται σ’ αυτήν με τα πιο κολακευτικά λόγια.

Η Υπατία, εκτός από τον σχολιασμό στα Κωνικά του Απολλώνιου του Περγαίου επάνω την τριγωνομετρία, σχολίασε επίσης εκτενώς την Αριθμητική του Διόφαντου.

Ο Διόφαντος είχε βάλει τις βάσεις της άλγεβρας που αργότερα ανέπτυξαν οι Άραβες και θεωρείται ο πιο δύσκολος μαθηματικός της αρχαιότητας, ο πρώτος που όρισε τον αλγεβρικό κανόνα - Χ - = +, (πλην επί πλην ίσον συν), + Χ - = - (σύν επί πλην ίσον πλην) [λήψις επί λήψιν πολλαπλασιασθείσα, ποιεί ύπαρξιν, ύπαρξις δε επί λήψιν ποιεί λήψιν].

Ο Διόφαντος, έγραψε 13 βιβλία, αλλά σήμερα σώζονται μόνον 6 στα ελληνικά και 4 στα Αραβικά. (Οι Άραβες διέσωσαν πολλά αρχαία ελληνικά χειρόγραφα). Όμως, κατά κύριο λόγο, η διάσωση του όγκου της Αριθμητικής του οφείλεται στην ποιότητα των σχολίων και τις διορθώσεις της Υπατίας σύμφωνα με τις μελέτες των T.L. Heath Diophantus of Alexandria - A Study in the History of Greek Algebra (Νέα Υόρκη 1964), από την μελέτη Histoire des mathematiques (Paris 1799) του J.F. Montycla καθώς και από τον Cameron το 1993.

Ο Καμερον, ο Τούνερ και ο Κνόρ που ασχολήθηκαν εμπεριστατωμένα με τα έργα των Ελλήνων μαθηματικών, θεωρούν την συμβολή της Υπατίας καθοριστική στην Iστορία των μαθηματικών και της αστρονομίας, όχι μόνο από τους τίτλους των έργων της αλλά κυρίως για το περιεχόμενό τους.

Στον τομέα της αστρονομίας, η Υπατία σχολίασε την Αλμαγέστη (Μεγίστη σύνταξη της αστρονομίας) του Πτολεμαίου.



Το φρικτό και μαρτυρικό τέλος της Υπατίας



Τον Οκτώβριο του 412, στο πατριαρχείο Αλεξανδρείας εκλέγεται ο Κύριλλος. Γρήγορα διαπίστωσε ο νέος επίσκοπος ότι την πολιτική και κοινωνική ζωή της Αλεξάνδρειας την επηρέαζε μια γυναίκα προικισμένη με δυνατή προσωπικότητα και σοφία η οποία μαγνήτιζε το περιβάλλον της και τους ανθρώπους γύρω της.

Στον αντίποδά της ο Κύριλλος, ήταν αντιπαθής και ανεπιθύμητος από την πρώτη στιγμή που ανέλαβε την αρχιεπισκοπή. Οι πηγές τον περιγράφουν ως βίαιο και αρχομανή που επεδίωξε την απόκτηση της εξουσίας με τον πιο αδιάλλακτο τρόπο από τον προκάτοχο και θείο του, προκαλώντας δυσφορία και διαφωνίες στις εκκλησιαστικές ομάδες.

Η προπαγάνδα του Κυρίλλου άρχισε να παρουσιάζει την Υπατία στις μάζες ως μάγισσα που ασκούσε μαύρη μαγεία γιατί τα μαθηματικά ταυτίζονταν στον χριστιανικό κόσμο με την μαγεία - γι’ αυτό αργότερα τα έργα των μαθηματικών παραδίδονταν στην πυρά σύμφωνα με την νομοθεσία του Ανατολικού ρωμαϊκού Κράτους και οι διδάσκοντες την μαθηματική επιστήμη εξορίζονταν.

Τον Μάϊο του σωτηρίου έτους 415 μ.Χ. ένας φανατισμένος όχλος με επικεφαλής οργισμένους καλόγερους που οδηγούσε κάποιος Πέτρος ο Αναγνώστης, συνέλαβε την Υπατία την ώρα που δίδασκε. Οι ευσεβείς χριστιανοί, την αρπάζουν και την σέρνουν έξω. Σχίζουν τα ρούχα της και την γυμνώνουν.

Αρχίζουν ύστερα να την κόβουν κομμάτια, χρησιμοποιώντας όστρακα (θραύσματα αγγείων), [οστράκοις ανείλον]. Την γδέρνουν και την σέρνουν γυμνή περιφέροντάς την σε όλους τους δρόμους της πόλης, μέχρι την εκκλησία του Αγίου Μιχαήλ. Η Υπατία αιμορραγεί θανάσιμα αλλά είναι ακόμα ζωντανή. Ο χριστιανικός όχλος, λυσσασμένος, την καίει τελικά, ή μάλλον καίει ό,τι απέμεινε απ’ αυτήν, πάνω σε μία τεράστια πυρά που άναψε στη θέση Κυναρών της Αλεξάνδρειας.

Κατά τον Ησύχιο, διαμέλισαν το σώμα της και διασκόρπισαν τα μέλη του στην πόλη.

Η φρικτή περιγραφή του θανάτου της διασώθηκε από τον Ιωάννη Νικίου, τον Σωκράτη τον Σχολαστικό, τον Ιωάννη Μαλλάλα , τον Ησύχιο και λίγους τολμηρούς λογογράφους.

Ο Δαμάσκιος αναφέρει ότι είναι πεπεισμένος πως ο Κύριλλος σχεδίασε την δολοφονία της Υπατίας και την πραγματοποίησε με την βοήθεια των ανθρώπων του.

Για τον Σωκράτη τον Σχολαστικό, ο αποφασιστικός παράγων της δολοφονίας της Υπατίας ήταν ο φθόνος της εκκλησιαστικής άρχουσας τάξης για την επιτυχία της και το γόητρό της. (Maria Dzielska σ. 183, ΥΠΑΤΙΑ Η ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΝΗ)

Στην πυρά παραδίδονται και όλα τα συγγράμματα της δεινής ελληνίδας φιλοσόφου και ποτέ στη ζωή μας δεν θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε ολοκληρωμένο το καταπληκτικό έργο της.

Τα εκκλησιαστικά κείμενα μας δίνουν μια λίαν γλαφυρή και λεπτομερή περιγραφή του παρουσιαστικού του Κυρίλλου:

«O δε Άγιος Κύριλλος, είχε πλέον εύμορφον το χρώμα του προσώπου, (η αντίληψη του Ωραίου για την εκκλησία, πόρρω απέχει από τις κλασικές γραμμές ενός Ερμή του Πραξιτέλους), είχε τα οφρύδια δασέα και μεγάλα και στρογγυλά με ευαρμοστίαν. Ήτον μακρομύτης, είχε τα μάγουλα μακρά, και τα χείλη παχέα, ήτον φαλακρός, είχε το μέτωπον μικρόν, και το γένειον δασύ και μακρόν, είχε τα μαλλία συνεστραμμένα και σκαντζουρά, ήτον ολίγον ξανθός, είχε τας τρίχας μεμιγμένας, ήτοι άσπρας με μαύρας…»

Η γνώμη ενός φυσιογνωμιστή θα μας έδινε σίγουρα, πολυτιμότατες πληροφορίες για τον χαρακτήρα του και το ποιόν του!

Ο Κύριλλος στερέωσε στη συνέχεια την θέση του στην Αλεξάνδρεια, κι έτσι το έγκλημα αποσιωπήθηκε επιμελώς από τις εξουσίες για να καλυφθεί τόσο η ντροπή όσο και η ευθύνη του χριστιανικού φανατισμού.

Η Υπατία, η Αλεξανδρινή φιλόσοφος και μαθηματικός, η ευγενέστερη μορφή της Ελληνικής Παιδείας, έγινε μάρτυρας της ελληνικής σκέψης, της επιστήμης καθώς και των ελληνικών γραμμάτων με τον φρικτότερο τρόπο που θα μπορούσε να φανταστεί κανείς.

Ο Κύριλλος, ηθικός αυτουργός της δολοφονίας, επιβραβεύθηκε για το ανοσιούργημα που διέπραξε με το να ανακηρυχθεί άγιος από την επίσημη Ορθόδοξη εκκλησία. Επιβραβεύθηκε μάλιστα διπλά αφού η μνήμη του γιορτάζεται από την εκκλησία δύο φορές τον χρόνο: στις 18 Ιανουαρίου και στις 9 Ιουνίου!

Για το έγκλημα δεν τιμωρήθηκε ποτέ κανείς.

Το έργο της Υπατίας.

Έγραψε σχόλια για τα Αριθμητικά του Διόφαντου σε 13 βιβλία. Τα σχόλια της Υπατίας περιελάμβαναν εναλλακτικές λύσεις και πολλά νέα προβλήματα που προέκυπταν από τα χειρόγραφα του Διόφαντου.

Έγραψε σχόλια στους Πρόχειρους Κανόνες του Πτολεμαίου.

Έγραψε μια διατριβή για το «Κωνικαί Τομαί» του Απολλώνιου της Πέργης σε οκτώ βιβλία. Ο Απολλώνιος από την Πέργη ήταν γεωμέτρης του 3ου π.Χ. αιώνα, που προσπάθησε να εξηγήσει τις ασυνήθιστες τροχιές των πλανητών. Το κείμενο της Υπατίας ήταν μια εκλαΐκευση της διατριβής του.

Η Υπατία γοητευόταν από τις κωνικές τομές (τα γεωμετρικά σχήματα που σχηματίζονται όταν ένα επίπεδο τέμνει ένα κώνο). Μετά το θάνατό της, οι κωνικές τομές αγνοήθηκαν μέχρι την αρχή του 17ου αιώνα όταν οι επιστήμονες συνειδητοποίησαν ότι πολλά φυσικά φαινόμενα, όπως οι τροχιές πλανητών, περιγραφόταν με τον καλύτερο τρόπο με τις καμπύλες που προκύπτουν από κωνικές τομές.

Θεωρείται πιθανόν πως βοήθησε τον πατέρα της στην αναθεώρηση των ευκλείδειων Στοιχείων, της έκδοσης που είναι σε χρήση ακόμα και σήμερα.

Διακρίθηκε για την φιλοσοφική της ερμηνεία των κειμένων του Πλάτωνα, Πλωτίνου και Αριστοτέλη.

Μερικές πληροφορίες για τα επιτεύγματά της προέρχονται από γράμματα που βρέθηκαν. Παραλήπτης των γραμμάτων ήταν ο μαθητής και φίλος της Συνέσιος ο Κυρηναίος, που αργότερα έγινε ο πλούσιος και ισχυρός επίσκοπος της Πτολεμαϊδας. Τα γράμματα του Συνέσιου περιέχουν σχέδια για διάφορα επιστημονικά όργανα, περιλαμβανομένου του αστρολάβου.

Ο αστρολάβος, χρησιμοποιείτο για τη μέτρηση των θέσεων του πλανητών και του ήλιου, για τον υπολογισμό της ώρας και του ανερχόμενου ζωδίου του ζωδιακού κύκλου. Υπό την καθοδήγησή της, ο Συνέσιος κατασκεύασε τον αστρολάβο, ένα αστρονομικό όργανο, το οποίο σε εξελιγμένη και τελειοποιημένη μορφή χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα στην έρευνα της θέσης και της πορείας των άστρων.

Η Υπατία φαίνεται να ανέπτυξε ακόμα μια συσκευή για τη διύλιση του νερού, ένα όργανο για τη μέτρηση της στάθμης του νερού και ένα διαβαθμισμένο υδρόμετρο από μπρούτζο για τη μέτρηση της ειδικής βαρύτητας (πυκνότητας) ενός υγρού.

Η συμβολή της στην ανάπτυξη των μαθηματικών και ειδικότερα της γεωμετρίας υπήρξε καθοριστική τόσο, ώστε οι σύγχρονοί της αλλά και οι μεταγενέστεροι συγγραφείς να την ονομάζουν Γεωμετρική.

Μετά από 1.000 περίπου χρόνια οι Descartes, Newton, και Leibniz (Ντεκάρτ, Νεύτων, Λάϊμπνιτς) επεκτάθηκαν πάνω στη δουλειά της Υπατίας.

Για τους ιστορικούς, και όχι μόνο, ο θάνατος της Υπατίας συμβολίζει και το τέλος της αρχαίας επιστήμης…

http://melitilexeis.blogspot.com/2009/02/blog-post_11.html